Chương trình dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con được triển khai tại Việt Nam từ năm 2009, với mục tiêu giảm tỉ lệ này xuống mức thấp nhất và hướng tới loại trừ hoàn toàn vào năm 2030.
Theo bác sĩ Nguyễn Hữu Tuấn, Trưởng khoa phòng, chống HIV/AIDS- Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh, năm 2024, trên thế giới có khoảng 30 triệu người nhiễm HIV hiện đang còn sống, trong số đó có hơn một nửa người nhiễm HIV là phụ nữ. Ở Việt Nam, số người nhiễm HIV ở phụ nữ chiếm khoảng hơn 30%, tuy nhiên xu hướng lây nhiễm HIV ở phụ nữ đang có xu hướng tăng nhanh. Kể từ năm 2009, chiến dịch quốc gia về dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con lần đầu tiên được phát động trên toàn quốc nhằm đẩy mạnh cách tiếp cận toàn diện cho chương trình này. Bộ Y tế đã chọn tháng 6 hằng năm là Tháng cao điểm Dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con để đẩy mạnh hơn nữa công tác truyền thông và cung cấp các dịch vụ dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con. Sau 16 năm triển khai, đến nay, kết quả cho thấy số trẻ em bị nhiễm HIV do lây truyền từ mẹ giảm, nhiều phụ nữ nhiễm HIV cũng được phát hiện sớm, điều trị kịp thời, góp phần làm giảm tỷ lệ lây nhiễm HIV trong cộng đồng...
Trên thực tế, dự phòng sớm lây nhiễm HIV cho phụ nữ là cách dự phòng xa để không chỉ tránh lây nhiễm HIV cho phụ nữ mà còn tránh lây truyền HIV sang thai nhi và trẻ sơ sinh. Nếu phụ nữ không nhiễm HIV sẽ không có lây truyền HIV từ mẹ sang con. Do vậy, dự phòng sớm cho phụ nữ để tránh bị lây nhiễm HIV được coi là biện pháp hữu hiệu nhất trong dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con. Việc dự phòng sớm trước hết cần tập trung vào những phụ nữ có hành vi nguy cơ lây nhiễm HIV như: phụ nữ hành nghề bán dâm, tiêm chích ma túy, quan hệ tình dục với nhiều người, phụ nữ có chồng hoặc bạn tình là người đã hoặc đang có hành vi nguy cơ lây nhiễm HIV...
Xét nghiệm HIV ở Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Hà Nam.
Về nguyên tắc dự phòng sớm cho phụ nữ cũng giống như dự phòng lây nhiễm cho các đối tượng khác. Cụ thể là tránh tiếp xúc trực tiếp với máu và dịch sinh học của người nhiễm thông qua các hành vi an toàn; sử dụng bao cao su khi quan hệ tình dục; không tiêm chích ma túy; không sử dụng chung bơm kim tiêm; sử dụng riêng hoặc sau khi đã được tiệt trùng đúng cách các dụng cụ có liên quan đến máu... Đồng thời, chủ động đến các cơ sở y tế càng sớm càng tốt khi có các dấu hiệu bất thường ở cơ quan sinh dục; để được tư vấn và xét nghiệm phát hiện trước khi kết hôn, trước khi mang thai- nhất là đối với những phụ nữ từng có hay đang có hành vi nguy cơ cao như: phụ nữ hành nghề bán dâm, tiêm chích ma túy, quan hệ tình dục với nhiều người hoặc có chồng là người từng có hoặc đang có hành vi nguy cơ cao như tiêm chích ma túy, mua dâm.
Với phụ nữ đã mang thai cần đến các cơ sở y tế để được tư vấn, xét nghiệm phát hiện tình trạng nhiễm HIV; cần xét nghiệm HIV càng sớm càng tốt để được chăm sóc và điều trị kịp thời dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con nếu phát hiện người mẹ bị nhiễm HIV. Mọi phụ nữ cần thuyết phục chồng hoặc bạn tình cùng đi xét nghiệm HIV để có kế hoạch thực hành hành vi tình dục an toàn, thực hiện các hành vi an toàn dự phòng lây nhiễm HIV, thăm khám kịp thời tại các cơ sở y tế chuyên khoa khi thấy có dấu hiệu bất thường ở cơ quan sinh dục... Việc dự phòng sớm lây nhiễm giúp bảo vệ sức khỏe cho bản thân người phụ nữ, bảo đảm cho việc sinh ra những đứa con không bị nhiễm HIV, tăng cường hạnh phúc cho mỗi gia đình.
Trên địa bàn tỉnh, theo thống kê của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh, từ đầu năm đến ngày 25/5/2025, có 8 trường hợp nhiễm HIV mới và có 2 bệnh nhân tử vong do AIDS. Như vậy, tổng số trường hợp nhiễm HIV trên địa bàn tỉnh hiện còn sống là 954 người, tổng số bệnh nhân tử vong do AIDS cộng dồn là 792 trường hợp.
Tháng cao điểm dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con năm 2025 được triển khai từ ngày 02- 30/6/2025. Thực hiện mục tiêu “Hướng tới loại trừ lây truyền HIV từ mẹ sang con vào năm 2030”, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh đã đề nghị các trung tâm y tế tham mưu với UBND huyện, thị xã, thành phố xây dựng kế hoạch truyền thông trong tháng cao điểm với các hình thức đa dạng, phong phú, hiệu quả. Trong Kế hoạch triển khai Chương trình phòng, chống HIV/AIDS năm 2025 của Sở Y tế, việc dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con tiếp tục được quan tâm. Theo đó, tiếp tục nâng cao hiệu quả phối hợp giữa cơ sở điều trị HIV/AIDS và cơ sở sản khoa, cơ sở chăm sóc sức khỏe sinh sản trên địa bàn tỉnh trong việc thực hiện các can thiệp phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con theo quy định; thực hiện tư vấn, lấy mẫu máu xét nghiệm sàng lọc HIV cho trường hợp phụ nữ mang thai đến khám, điều trị, sinh con tại các bệnh viện; tư vấn cho phụ nữ mang thai tự nguyện đi làm xét nghiệm HIV sớm, bảo đảm kịp thời quản lý được và điều trị thuốc ARV cho phòng lây truyền từ mẹ sang con theo quy định của Bộ Y tế. Đồng thời, thực hiện kết nối chuyển gửi, phản hồi giữa các cơ sở chăm sóc sức khỏe sinh sản với cơ sở điều trị HIV/AIDS theo dõi quản lý ca bệnh nhằm bảo đảm tất cả phụ nữ mang thai nhiễm HIV và con của họ sau sinh đều được chuyển tiếp thành công đến cơ sở điều trị HIV/AIDS... phấn đấu hết năm 2025, tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con chỉ còn dưới 1%.
Đỗ Hồng