Kinh Môn là mảnh đất thiêng hội tụ muôn hình sông thế núi với những sử thoại bi hùng, những địa danh gắn với tên tuổi của nhiều danh nhân nước Việt đã đi vào huyền thoại. Nằm trên vùng đất địa linh, với cảnh quan thiên tạo kỳ thú, quần thể di tích An Phụ-Kính Chủ-Nhẫm Dương từ lâu đã được biết đến với những giá trị hiếm có về lịch sử, văn hóa, danh lam thắng cảnh.
Với những giá trị đặc biệt đó, ngày 22-12-2016, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định xếp hạng di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh quần thể An Phụ-Kính Chủ-Nhẫm Dương là di tích quốc gia đặc biệt. Ngày 10-12-2017, tỉnh Hải Dương tổ chức trọng thể lễ đón bằng xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt quần thể An Phụ-Kính Chủ-Nhẫm Dương và bằng công nhận Kinh Môn là huyện nông thôn mới đầu tiên của tỉnh Hải Dương (VTV2 truyền hình trực tiếp lúc 20h ngày 10-12).
Vùng đất di sản
Đền Cao nằm trên đỉnh núi cao nhất dãy An Phụ.
Điểm nhấn quần thể di tích An Phụ - Kính Chủ - Nhẫm Dương là đền Cao An Phụ nằm trên đỉnh núi cao nhất của dãy An Phụ. Tương truyền đền Cao An Phụ thuộc xã An Sinh, được xây dựng vào thời Trần (thế kỷ XIII), thờ An Sinh Vương Trần Liễu - thân phụ của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn. Trong khuôn viên đền Cao An Phụ còn có chùa Tường Vân thờ Phật và Phật hoàng Trần Nhân Tông - người sáng lập ra thiền phái Trúc Lâm Yên Tử.
Thấp hơn đền An Phụ chừng 50 m và cách khoảng 300 m ra phía trước là tượng đài Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn bằng đá cao gần 13m đứng tay tì đốc gươm, tay cầm cuốn thư, mắt hướng ra nơi biên ải phía Đông Bắc của Tổ quốc. Công trình được UBND tỉnh Hải Dương xây dựng từ 1993 do Đại tướng Võ Nguyên Giáp đặt phiến đá đầu tiên. Khu vực tượng đài còn có bức phù điêu bằng đất nung dài 45m, cao 2,5m, gồm 265 viên ghép lại, mô tả cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông của quân và dân Đại Việt do những nghệ nhân gốm sứ ở làng Cậy, huyện Bình Giang (Hải Dương) tham gia chế tác.
Nếu An Phụ nổi bật với các công trình lịch sử, văn hóa, di tích Kính Chủ nổi tiếng bởi danh thắng kỳ thú. Từ xưa, động Kính Chủ đã được xếp vào một trong sáu động đẹp của trời Nam. Động Kính Chủ nằm ở dãy núi đá vôi Dương Nham (xã Phạm Mệnh) sừng sững những ngọn đá hình mũi mác. Động nằm ở sườn nam núi, qua 36 bậc đá mở ra hoăm hoẳm với 3 cửa hang lớn. Không gian động phơi bày những thạch nhũ được thiên tạo sắp đặt kỳ thú. Với cảnh thiên nhiên như cõi cực lạc, động được người xưa tạo thành chùa thờ Phật. Ở bên trái động có bốn chữ lớn “Vân Thạch thư thất” (Nhà sách Vân Thạch) là nơi đọc sách của Nhập nội hành khiển Phạm Sư Mạnh, một vị quan nổi danh thời Trần.
Từ động chính, men theo vách núi cheo leo lên miếu Tiên lại được đắm mình vào thiên nhiên cây cỏ, phóng tầm mắt xuống một vùng làng mạc, sông nước bao la. Dưới chân núi là hang Ngũ Nước với 5 cửa động, các thạch nhũ cùng nước trong vắt. Ở Kính Chủ còn có nhiều hang động độc đáo như hang Vang, hang Luồn, hang Tiên Sư... với những câu chuyện huyền sử bất tận. Kính Chủ còn hấp dẫn bởi hơn 40 văn bia Ma Nhai độc nhất vô nhị được tạc vào vách đá. Đáng chú ý là tấm bia hình chữ nhật nằm ngang trên nóc động khắc thơ của vua Lê Thánh Tông (1442 - 1497), chủ súy hội Tao Đàn khi ông đến thăm nơi này.
Nhẫm Dương (xã Duy Tân) là nơi thắng tích với núi non kỳ vĩ với hàng chục hang động: động Thánh Hóa, động Tĩnh Niệm, hang Chiêng, hang Trống, hang Tối... hút lòng du khách. Các hang động này lưu giữ những hiện vật của thời tiền sử thu hút sự chú ý của giới khảo cổ học. Tại động Thánh Hóa sau chùa, năm 2000 người ta đã tìm thấy nhiều xương voi, tê giác, khỉ, lợn rừng, đặc biệt là xương vượn người... hóa thạch, tổng cộng 17 loài động vật thuộc kỷ Đệ tứ, cách chúng ta 3-5 vạn năm. Ngoài ra còn phát hiện nhiều xương người dính vào thành động đã bị thạch nhũ bám kín thuộc về thời kỳ tiền sử cách chúng ta hàng vạn năm. Đây là lần đầu tiên Hải Dương phát hiện được một địa điểm có xương răng hóa thạch. Cho đến nay, ở nước ta mới chỉ phát hiện được một số địa điểm có hóa thạch của răng người Pongo như Thẩm Khuyên, Thẩm Hai, Kéo Lèng (Lạng Sơn), Hang Hùm (Yên Bái), Làng Tráng (Thanh Hóa), Thẩm Ỏm (Nghệ An), Mái Đá Ngườm (Thái Nguyên). Phần lớn những địa điểm này lại nằm ở vùng rừng núi phía tây và phía bắc. Nhẫm Dương là địa điểm lần đầu tiên tìm được Pongo ở vị trí khá gần với biển, là bước tiến quan trọng của người tiền sử trong quá trình chinh phục tự nhiên.
Du khách trảy hội Kính Chủ.
Nơi đây còn có ngôi chùa cổ được xây dựng từ thời Trần (1225 - 1400), là chốn tổ thiền phái Tào Động, từng góp phần chấn hưng Phật giáo Việt Nam. Chùa còn bảo lưu được 2 tháp đá thời Lê chứa xá lỵ đệ nhất tổ thiền sư Thủy Nguyệt và đệ nhị tổ Tông Diễn.
Giá trị đặc sắc hiếm có
Hang Thánh Hóa trong núi Nhẫm Dương, nơi phát lộ những hiện vật của thời tiền sử.
Có thể khẳng định, hình thành và phát triển trong không gian văn hóa lâu đời của cộng đồng cư dân vùng đồng bằng Bắc bộ, quần thể An Phụ-Kính Chủ-Nhẫm Dương là đại diện cho giá trị lịch sử, văn hóa, danh thắng điển hình vùng Đông Bắc. Nó là căn cứ quân sự hiểm yếu, cầu nối kinh tế, văn hóa, chính trị giữa kinh đô Thăng Long với biển Đông và các quốc gia lân bang. Nó là vùng đất địa linh gắn với tên tuổi các bậc vua chúa, văn nhân, danh sĩ như An Sinh Vương Trần Liễu, vua Lê Thánh Tông, Phạm Sư Mạnh, Trương Quốc Dụng, Vũ Cán, tổ Thủy Nguyệt phái Tào Động, Đốc Tít... Nơi đây cũng gắn liền với lịch sử chống ngoại xâm trong suốt chiều dài lịch sử của dân tộc như chống quân xâm lược Nguyên Mông (thời Trần), chống quân Minh (thời Lê), 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ...
Những hiện vật khảo cổ có giá trị được phát hiện tại khu vực núi Nhẫm Dương
Quần thể An Phụ-Kính Chủ-Nhẫm Dương còn là một trong những di tích tôn giáo, tín ngưỡng điển hình ở vùng đồng bằng Bắc Bộ. Cả 3 di tích đều chứa đựng những cơ sở Phật giáo nổi bật như chùa Tường Vân (An Phụ), chùa Dương Nham (Kính Chủ), chùa Nhẫm Dương, thuộc dòng thiền Trúc Lâm và dòng thiền Tào Động. Đây là các dòng Phật giáo thuần Việt đã góp phần không nhỏ vào đấu tranh giải phóng dân tộc. Quần thể An Phụ-Kính Chủ-Nhẫm Dương cùng với Côn Sơn-Kiếp Bạc (Chí Linh), Yên Tử, khu di tích nhà Trần (Quảng Ninh), tạo lên một không gian văn hóa Phật giáo linh thiêng, đặc sắc ở vùng Đông Bắc.
Ngoài ra, quần thể An Phụ-Kính Chủ-Nhẫm Dương còn có giá trị đặc biệt về cảnh quan và khảo cổ học. Đây đều là các di tích có cảnh quan thiên nhiên kỳ thú. Ẩn sâu trong lòng núi đá là hàng loạt hang động với những nhũ đá hàng triệu năm tuổi nguyên sơ. Hệ động vật phong phú với các loài như sáo, dơi, khỉ, trăn, rắn, ốc núi… Thực vật có nhiều cây dược thảo quý có thể làm thuốc chữa các bệnh. Khai quật khảo cổ học tại hang động núi Nhẫm Dương phát lộ mật độ di vật dày đặc và quý hiếm. Xương động vật, xương người Pongo hóa thạch, đồ đá, đồ sắt, đồ gốm, tiền cổ… khẳng định loài người đã định cư liên tục ở vùng Kinh Môn từ cách đây khoảng 5 vạn năm.
Việc xếp hạng quần thể An Phụ-Kính Chủ-Nhẫm Dương là di tích quốc gia đặc biệt có ý nghĩa quan trọng trong bảo vệ di tích, hệ thống hang động quý hiếm trước nguy cơ bị xâm phạm và tôn vinh những giá trị lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh, di sản văn hóa tiêu biểu trên địa bàn tỉnh Hải Dương nói chung, huyện Kinh Môn nói riêng. Đây cũng là cơ hội để giúp Kinh Môn phát huy tiềm năng du lịch, đặc biệt là kết nối với quần thể di tích quốc gia đặc biệt Côn Sơn - Kiếp Bạc để tạo nên tuyến du lịch tâm linh, di tích, thắng cảnh đặc sắc.
Sỹ Thắng
Sỹ Thắng