Nhiều khó khăn trong liên kết sản xuất lúa

“Mỗi năm, nông dân trong tỉnh sản xuất khoảng 400 nghìn tấn lúa, trong số này chỉ có một phần được doanh nghiệp liên kết thu mua, còn lại đều do nông dân tự sản, tự tiêu. Liên kết trong sản xuất lúa được xem là giải pháp hiệu quả để nâng cao giá trị cho hạt thóc. Thế nhưng, trên thực tế, xây dựng được các mối liên kết đã khó, duy trì liên kết còn khó hơn.”

Diện tích lúa liên kết tiêu thụ còn thấp

Liên kết trong sản xuất lúa trên địa bàn Hà Nam đã có từ lâu, nhưng bắt đầu được thiết lập chặt chẽ hơn kể từ năm 2014, khi các địa phương xây dựng mô hình cánh đồng mẫu.

Yêu cầu "3 cùng" (cùng giống, cùng trà, cùng áp dụng quy trình canh tác) trong sản xuất lúa ở cánh đồng mẫu không chỉ làm thay đổi tư duy sản xuất của nông dân, mà còn tạo thuận lợi thúc đẩy các doanh nghiệp liên kết với nông dân sản xuất lúa hàng hóa tập trung.

Do giảm chi phí sản xuất, diện tích mô hình cánh đồng mẫu tăng lên hàng năm nhưng diện tích cánh đồng mẫu được liên kết sản xuất, thu mua sản phẩm không ổn định, có thời điểm chỉ có từ 20 - 30%; nhiều cũng chỉ có khoảng 40% diện tích được ký hợp đồng. Nghĩa là phần lớn nông dân sản xuất theo mô hình cánh đồng mẫu vẫn phải tự lo liệu đầu vào, đầu ra.

Như vụ mùa năm 2017, các địa phương trong tỉnh sản xuất 57 mô hình cánh đồng mẫu, với hơn 10 giống lúa các loại, tổng diện tích 1.496 ha, trong đó chỉ có 41,5% diện tích (hơn 621 ha) được 10 doanh nghiệp thu mua sản phẩm.

Vụ mùa năm nay, diện tích cánh đồng mẫu tăng lên trên 1.550 ha (66 mô hình). Đã có từ 6-7 doanh nghiệp xây dựng kế hoạch thu mua lúa cho nông dân, góp mặt trong đó vẫn là những doanh nghiệp có nhiều năm gắn bó với nông dân trong tỉnh, như: Công ty Giống cây trồng Trung ương, Công ty TNHH Nam Dương, Công ty TNHH Thủy Long Hà Nam, Tổng Công ty Giống cây trồng Thái Bình.

Phương thức sản xuất lúa theo mô hình cánh đồng mẫu thực sự đã tạo niềm tin cho doanh nghiệp khi xây dựng liên kết. Bởi, mỗi mô hình đạt tiêu chuẩn tối thiểu có diện tích ít nhất 30 ha, chưa kể độ đồng đều về chất lượng sản phẩm tốt hơn so với sản xuất ngoài mô hình vì nông dân cùng áp dụng một quy trình canh tác. Điều này cũng lý giải vì sao, những mô hình sản xuất lúa quy mô nhỏ, kể cả những giống lúa mới, chất lượng tốt vẫn khó thu hút doanh nghiệp vào thu mua.

Phối hợp nâng cao hiệu quả liên kết

Những năm gần đây, một số doanh nghiệp lớn đứng chân trên địa bàn tỉnh đã đầu tư mạnh hơn vào thu mua, chế biến gạo. Doanh nghiệp cũng đặt ra những đòi hỏi ngày càng khắt khe hơn trong xây dựng liên kết sản xuất lúa với các địa phương. Ví dụ, sản xuất lúa giống, đòi hỏi nông dân phải cấy bằng tay, không sử dụng công cụ sạ hàng hoặc cấy bằng máy. Có doanh nghiệp chỉ mua lúa khô, không mua lúa tươi. Trong khi, nông dân muốn sau khi thu hoạch, bán lúa tươi cho gọn gàng, sạch sẽ, không phải mất công sàng sẩy, phơi.

Nhiều doanh nghiệp đánh giá cao lợi thế Logistics trong liên kết, thu mua lúa tại tỉnh, nhưng lại tổ chức thu mua lúa ở khu vực miền Trung, vì giá lúa ở khu vực này thấp hơn so với giá lúa bình quân ở thị trường trong tỉnh. Hơn nữa, diện tích sản xuất tập trung ở các địa phương này cũng lớn, đủ lượng cung ứng doanh nghiệp cần, chứ không sản xuất nhỏ lẻ như ở tỉnh ta. Doanh nghiệp chấp nhận mất thêm chi phí vận chuyển, nhưng đáp ứng được 2 yêu cầu về giá và sản lượng đủ lớn. Có thể nói, khi hệ thống Logistics đang được các doanh nghiệp đặt lên bàn xem xét lợi nhuận thì nhiều HTX, chính quyền cơ sở trong tỉnh lại chưa thực sự xem trọng yếu tố này nên đã bỏ lỡ các cơ hội để liên kết sản xuất.

Bà Trần Thị Nga, Phó Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Sở NN&PTNT) cho rằng: Liên kết sản xuất lúa có vai trò quan trọng để nâng cao hiệu quả sản xuất. Nhiều địa phương trong tỉnh làm tốt khâu liên kết trong sản xuất lúa giống. Có điều, diện tích sản xuất lúa giống hàng năm không lớn. Phần nhiều là lúa thương phẩm.

Vì vậy, phải quan tâm đến xây dựng liên kết trong sản xuất lúa thương phẩm. Có liên kết được với doanh nghiệp thì mới thúc đẩy được sản xuất lúa hàng hóa tập trung, quy mô lớn. Và ngược lại, phải có quy hoạch vùng sản xuất tập trung, quy mô lớn mới tạo động lực để thu hút doanh nghiệp đầu tư. Nhưng cũng phải thẳng thắn nhìn nhận, việc xây dựng liên kết trong sản xuất lúa ở tỉnh ta hiện nay đang gặp nhiều khó khăn, chưa thể tháo gỡ, khắc phục trong một sớm, một chiều.

Thêm một yếu tố gây bất lợi cho xây dựng hợp đồng liên kết chính là tư duy, tập quán sản xuất của nhiều nông dân chưa thay đổi. Để có sản lượng đủ lớn theo yêu cầu của doanh nghiệp, cần sản xuất tập trung, nhưng ở nhiều địa phương, nông dân không chấp thuận điều kiện này. Phần lớn nông dân thực sự chưa coi trọng tư duy kinh tế trong sản xuất lúa. 

Liên kết là yêu cầu cần thiết đối với phát triển sản xuất nông nghiệp tập trung, quy mô lớn, tới đây, ngành nông nghiệp sẽ tiếp tục thực hiện đề án sản xuất giống cây trồng mới. Từ đó sẽ chọn lọc và đưa vào sản xuất từ 2-3 loại giống cho mỗi loại cây trồng. Trong đó, riêng với lúa sẽ chọn hơn chục giống và  chỉ đưa vào cơ cấu sản xuất những giống lúa được liên kết sản xuất. Qua đó sẽ từng bước khắc phục những hạn chế trong liên kết sản xuất lúa hiện nay.

Bích Huệ

Bích Huệ